משה ליפשיץ כמתרגם

משה ליפשיץ, 1894 - 1940, היה משורר יידיש ומתרגם רב לשונאי, רב תחומי ורב תרבותי. כיהודי אוקראיני מבית חסידי, שלט במקורות העבריים. היידיש הייתה לשון היומיום שלו. בנעוריו היגר לווינה המעטירה, בירת האימפריה האוסטרו-הונגרית של הקיסר ירום הודו פרנץ יוזף, חביב היהודים. בווינה נכבש ללשון הגרמנית ועד מהרה שלט בה להפליא. ומאז הקדיש ללשון הגרמנית לא מעט מחילו ומיצירתו.

אנו מביאים כאן מתרגומיו של משה ליפשיץ מגרמנית. קטע ממחזהו המפורסם לילדים של יוהאן וולפגנג גיתה: 'שר היער', תודתי לדר' עדינה בר-אל ממכללת אחוה, חוקרת ספרות הילדים ביידיש. התרגום נדפס לראשונה ב'גריניקע ביימאלאך', שבועון הילדים היידישאי הידוע. ובעברית: העצונים הירקרקים?...

יש היום סטודנטים וחוקרים באוניברסיטאות גרמניה ואוסטריה, המתעניינים מאד בתרגומיו מגרמנית ליידיש. ידוע לנו שהוא תרגם מחזות משל ארנסט טולר וגיאורג קייזר הידועים. וכן תרגם שירים בודדים. ליפשיץ גם תרגם מרוסית ליידיש ומרוסית לגרמנית. בסוף ימיו הגיע ארצה, כפליט נרדף, אך גם כאן הוסיף למסכת תרגומיו. הוא סייע למולה זהרהרי, איש קיבוץ אפיקים, לתרגם את מחזהו של יצחק באבל, "שקיעה", שגם הוצג ברוב פאר והדר על-ידי החוג הדראמטי של אפיקים, באביב 1937.

כיוון שפעל גם בברית המועצות שלאחר המהפכה, וגם פירסם שם שירים ותרגומים, שמו נכתב משה ליוושיץ. כיוון שכתיב היידיש שונה בפקודת הייבסקים, היהודים הקומוניסטים שעשו מהפכה גמורה גם בתרבות היהודית ובלשון היידיש, והכתיבו איות שונה. אבל כשהגיע ארצה, חזר לשמו המקורי: ליפשיץ.

יאהאן וואלפגאנג געטע / דער וואלד קיסר) יידיש - מ. ליוושיץ)

ווער פארט עס, ווער רייט עס ביינאכט אויפן ווינטז
עס רייט דארט א פאטער באנאד מיט זיין קינד.
דאס יינגעלע ציטערט ביים פאטער אין שויס.
דער פאטער, ער האלדזט עס און קושט אזוי הייס.

- וואס ציטערסטו, קיינד מיינם? וואס איז דאס מיט דיר?
- מיין פאטער, דער וואלד קייסער שטייט דא פאר מיר.
זיין קרוין איז א טונקעלע, שווארץ איז זיין בארד...
- א, ציטער נישט, קינר מיינס, א נעפל ריז דארט...
- מיין קינד, קקוק זיך אום און שטרעק אויס מיר היין האנט!
עס איז א סך וונדער פאראן אין מיין לאנד,
העלפארביקע בלומען, וואס שיינען ביינאכט,
פון גאלד איז מיין פאלאץ דער שיינער געמאכט.

- מיין פאטער, דער וואלדקייסר רופט מיך אוועק.
ער זאגט מיר צו ווונדער און פרייד, אן א ברעג.
- זיי רויק, מיין ליבער! בלייב רויק, מיין קינד!
דאס רוישט מיט די בלעטער פון ביימער דער ווינט!
- מיין שיינער, אין פאלאץ צו מיר קום צו גיין!
דו וועסט מיינע טעכטער, די שיינע, דארט זען.

אין זילבערשיין וועלן זיי פליען דארט גיך
און פליעדניק, שפילנדיק, איינו ויגן דיך!
- מיין פאטער, מיין טייערער, קוק זיך נאר איין,
די וואלדטעכטער רייטן אין זילבערנער שיין.
- זיי רויק, מיין ליבער! עס ווייזט זיך דיר אויס,
דאס קוקן די ווערבעס פון נעפל ארויס.

- מיין קינד, דו געפעלסט מיר! פארבלייב און מיין וואלד,
און וועסטו ניט וועלן, פארבלייסטו מיט גוואלד!
- מיין פאטער, מיין פאטער! ער יאגט זיך אהער,
ער רופט מיך און ציט מיך! איך קאן שוין ניט מער!
עס יאגט ווי דער ווינט זיך דער רייטער געשווינדט
עס ציטערט, עס ווארפט זיך און ס'יאמערט דאם קינד.
זיי זיינען געקומען מיט מי און אין נויט.
געבראכט האט דער פאטער דאס יינגעלע טויט...